Rozwój złożonych form myślenia u dzieci

Wbrew wcześniejszym poglądom naukowców najnowsze badania wskazują, że nawet przedszkolaki są w stanie rozwinąć wyższe formy rozumowania, jak na przykład myślenie analityczne. Co ważniejsze, umiejętności te związane są z nabywaniem wiedzy przez dziecko i lepszymi metodami nauczana – czyli czynnikami, na które jako rodzice czy nauczyciele mamy bezpośredni wpływ.

Już cztero i pół letnie dzieci są w stanie myśleć analitycznie, co jest związane z rozwojem tak zwanych funkcji wykonawczych* (są to na przykład: planowanie, monitorowanie czy kontrola uwagi). Jak pokazały wcześniejsze badania, funkcje wykonawcze są związane z osiągnięciami szkolnymi dzieci, a wyższy poziom tych funkcji na tak wczesnym etapie rozwoju przewiduje  ponadprzeciętne wyniki w myśleniu w okresie adolescencji.

Jak trenować funkcje wykonawcze?

Trenowanie funkcji wykonawczych u dzieci możliwe jest dzięki zastosowaniu odpowiednich ćwiczeń i metod nauczania, oraz przez pracę nad kontrolowaniem impulsów. Zadania mogą polegać na planowaniu aktywności, nauce jak zatrzymywać się i myśleć nas kolejnym krokiem lub też angażowanie się w zabawy w udawanie czy odgrywanie ról.

Myślenie przez analogię

Amerykańskie badaczki, Lindsey E. Richland i Margaret R. Burchinal, przeprowadziły eksperyment dotyczący rozwoju myślenia przez analogię (które jest formą złożonego rozumowania). Jak mówią autorki myślenie przez analogię „jest zdolnością do zauważania związków pomiędzy różnymi rzeczami czy zdarzeniami, która stanowi fundament myślenia analitycznego i indukcyjnego i jest ściśle związana z ogólnymi miarami płynnej inteligencji**”. Tego rodzaju myślenie jest kluczowe w dzisiejszym świecie i umożliwia na przykład kreatywne rozwiązywanie problemów, tak ważne i cenione na rynku pracy.

Badanie przeprowadzone przez Richland i Burchinal miało charakter podłużny i objęło swym zasięgiem 1364 dzieci (prawie po równo – chłopców i dziewczynek), które przechodziły testy w wieku 4,5 roku, w pierwszej i trzeciej klasie oraz w wieku lat 15. Wśród zastosowanych metod znalazły się miary: myślenia analitycznego (np. zadanie „Pies dla szczeniaka jest jak kot dla ____?”), funkcji wykonawczych (np. wyświetlano obrazki przedstawiające dzień i noc i proszono dzieci o nazywanie obrazków „dnia” nocą i odwrotnie), wiedzy słownikowej (rozpoznawanie i nazywanie obiektów przedstawionych na obrazkach), pamięci krótkotrwałej (zapamiętywanie i powtarzanie prostych słów i fraz) oraz test podtrzymywania uwagi (zdolność dziecka do koncentracji podczas wykonywania zadania).

Jak pokazały wyniki – istnieje silny związek między wysokimi wynikami uzyskiwanymi przez dzieci w wieku 4,5 lat w teście słownikowym oraz w teście monitorowania i kontrolowania reakcji a ich późniejszą zdolnością do rozwiązywania testów analogii.

Podsumowując, w badaniu wykazano, że „wiedza jest niezbędna do rozwoju myślenia i zasoby słownictwa dzieci, jak i ich zdolności w zakresie kontrolowania uwagi przyczyniają się do późniejszego rozwoju myślenia analitycznego”. Dla rodziców i nauczycieli jest to ważna lekcja na temat wspierania rozwoju rozumowania od najmłodszych lat przy użyciu zróżnicowanych zestawów ćwiczeń i zadań.  

  

L. E. Richland, M. R. Burchinal. (2012). Early Executive Function Predicts Reasoning Development. Psychological Science, 24(1) 87–92.

* Funkcje wykonawcze (ang. executive functions) – są to konkretne procesy kontroli poznawczej, mające odpowiadać za najbardziej złożone, świadome i inteligentne reakcje organizmu. Należą do nich takie procesy jak: przerzutność pomiędzy zadaniami, procesami, czynnościami; hamowanie niepożądanej reakcji lub bodźców zakłócających; odświeżanie informacji w zakresie pamięci roboczej. (źródło: Nęcka, E. Orzechowski, J. Szymura, B. Psychologia poznawcza)

** Inteligencja płynna - utożsamiana z wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych, czy szybkością i jakością przesyłania impulsów nerwowych w neuronach (źródło: Wikipedia)

<KG>